Ραδιομαραθώνιος: Από τον οίκτο στον σεβασμό

Ο Ραδιομαραθώνιος είναι μια φιλανθρωπική εκδήλωση που ξεκίνησε το 1990 στην Κύπρο με στόχο την οικονομική ενίσχυση παιδιών με ειδικές ανάγκες. Για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, η διοργάνωση αυτή αποτελούσε ένα σημείο αναφοράς για τη συνεισφορά της κοινωνίας προς τα παιδιά με αναπηρίες, ωστόσο τα τελευταία χρόνια η κριτική προς τον θεσμό αυτό έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Αφορμή για τον προβληματισμό αποτελεί η παρατήρηση ότι η πολιτεία, αν και υποστηρίζει τη συγκεκριμένη δράση, δεν αναλαμβάνει το βάρος της πραγματικής και διαρκούς υποστήριξης των ΑμεΑ, αφήνοντας πολλούς να θεωρούν τον Ραδιομαραθώνιο ένα εργαλείο συμβολικής «αποποίησης ευθυνών».

Φιλανθρωπία ή ανάγκη ουσιαστικής πολιτικής δράσης;

Ο Δημήτρης Λαμπριανίδης, πρόεδρος της Οργάνωσης Παραπληγικών, καταθέτει την άποψη ότι ο Ραδιομαραθώνιος μετατράπηκε σε ένα «ιδιωτικό ίδρυμα μικρής κοινωνικής πρόνοιας», εξαρτώμενο από την οικονομική στήριξη του κοινού, παράλληλα όμως απομονωμένο από τις φωνές των ίδιων των ΑμεΑ και των οργανώσεών τους. Όπως ο ίδιος υπογραμμίζει, η εκδήλωση παρουσιάζει τα άτομα με αναπηρίες ως «αδύναμα» και «φτωχά», αναπαράγοντας στερεότυπα που εστιάζουν στην «ελπίδα» και την «αγάπη» αντί για την ανάγκη άρσης των πραγματικών κοινωνικών και οικονομικών εμποδίων.

Οι επικριτές επισημαίνουν ότι τα χρήματα που συγκεντρώνονται από τον Ραδιομαραθώνιο δεν επαρκούν για την κάλυψη των καθημερινών και πολύπλευρων αναγκών των ΑμεΑ στην Κύπρο. Η Πολιτεία ξοδεύει ετησίως ποσά μεγαλύτερα από αυτά που συγκεντρώθηκαν σε 30 χρόνια φιλανθρωπίας, αλλά αυτό δεν απαλλάσσει το κράτος από την υποχρέωση να κάνει περισσότερα.

Ηθική της φιλανθρωπίας: Δημιουργία «αναπήρων» ή πολιτών με πλήρη δικαιώματα;

Ένα σημαντικό επιχείρημα των επικριτών αφορά τη στάση της κοινωνίας απέναντι στα άτομα με αναπηρίες. Όπως επισημαίνει η κα Γιούλα Πιτσιάλη από την «Αγκαλιά Ελπίδας», ο Ραδιομαραθώνιος προωθεί λανθασμένες αντιλήψεις, παρουσιάζοντας τα παιδιά με αναπηρίες ως «άτομα που έχουν ανάγκη από ελεημοσύνη». Τονίζεται ότι τα άτομα με αναπηρίες είναι πολίτες που δικαιούνται, όπως κάθε άλλος, ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες, εκπαίδευση και εργασία, χωρίς να στηρίζονται στην «καλοσύνη» των υπόλοιπων.

Αυτή η διαστρέβλωση των αναγκών των ΑμεΑ συμβάλλει στη διατήρηση στερεοτύπων που θέτουν τα άτομα αυτά στη σφαίρα της φιλανθρωπίας, απομακρύνοντάς τα από την ενεργό κοινωνική συμμετοχή. Όταν οι φιλανθρωπικές δράσεις, όσο καλές και αν είναι, παρουσιάζονται ως λύση, η κοινωνία παραμένει σε μια κατάσταση που δεν προωθεί πραγματικές δομές υποστήριξης. Η βοήθεια στα ΑμεΑ δεν θα πρέπει να είναι θέμα φιλανθρωπίας, αλλά δικαιώματος.

Ένας ρόλος για το κράτος που παραμένει αδρανής

Πολλές οργανώσεις, όπως η ΚΥ.Σ.Ο.Α., αναφέρουν ότι η ευθύνη για την υποστήριξη των ΑμεΑ εναπόκειται αποκλειστικά στο κράτος. Ο Ραδιομαραθώνιος καλύπτει ένα μικρό μέρος των πραγματικών αναγκών και δημιουργεί το αίσθημα ότι η υποστήριξη στα ΑμεΑ είναι θέμα προσωπικής πρωτοβουλίας. Όπως σημειώνεται, ο Ραδιομαραθώνιος «δίνει άλλοθι στο κράτος» να μην αναλαμβάνει πλήρως τις ευθύνες του, ενώ οι ίδιοι οι διοργανωτές δεν συμπεριλαμβάνουν εκπροσώπους των ΑμεΑ στη διαχειριστική επιτροπή.

Αντί να ενισχύεται η εξάρτηση των ατόμων με αναπηρίες από φιλανθρωπικά κονδύλια, η Πολιτεία θα μπορούσε να επενδύσει σε πιο αξιόπιστες και διαρκείς λύσεις. Από την ενίσχυση των σχολείων και των δημόσιων υπηρεσιών μέχρι τη βελτίωση των υποδομών και της πρόσβασης στις μεταφορές, η πολιτεία μπορεί και οφείλει να δημιουργήσει συνθήκες όπου η αναπηρία δεν αποτελεί εμπόδιο.

Το μήνυμα της αλλαγής: Από τον οίκτο στον σεβασμό και τη δράση

Ο Ραδιομαραθώνιος και παρόμοιες φιλανθρωπικές δράσεις έχουν έναν ισχυρό συναισθηματικό αντίκτυπο, κινητοποιώντας τον κόσμο να προσφέρει. Ωστόσο, είναι καιρός να ξεκινήσει μια συζήτηση που να μετατοπίζει το βάρος από τον οίκτο στον σεβασμό και στη διασφάλιση ίσων ευκαιριών για όλους. Η κυπριακή κοινωνία έχει ανάγκη από θεσμικές αλλαγές, που θα εξαλείψουν τον διαχωρισμό και θα προάγουν την ενσωμάτωση των ΑμεΑ ως ίσων πολιτών, όχι ως δικαιούχων «βοήθειας».

Ο Δημήτρης Λαμπριανίδης συνοψίζει τη διαφορά: «Οι εταιρείες που θέλουν να φαίνονται φιλάνθρωπες, ας αναλάβουν κοινωνική ευθύνη με ουσιαστικές πράξεις, όπως προσλήψεις ΑμεΑ με αξιοπρεπείς συνθήκες και ίσους μισθούς». Αυτή η προσέγγιση δείχνει ότι η πραγματική ενσωμάτωση δεν εξαρτάται από φιλανθρωπικές εκδηλώσεις, αλλά από τη θέληση της κοινωνίας να δώσει ίσες ευκαιρίες.

Συμπεράσματα: Η ανάγκη για διαρθρωτικές λύσεις

Η φιλοσοφία της κοινωνικής προσφοράς είναι αναμφίβολα αξιέπαινη, αλλά δεν μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο μιας ολιστικής προσέγγισης της αναπηρίας. Το κράτος οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες του και να προσφέρει ουσιαστική υποστήριξη στα ΑμεΑ, δημιουργώντας υποδομές και υπηρεσίες που ενισχύουν την ανεξαρτησία και την αξιοπρέπεια αυτών των ανθρώπων. Η φιλανθρωπία δεν μπορεί και δεν πρέπει να αντικαθιστά την ισότητα δικαιωμάτων.

Η ανάγκη για αλλαγή στον τρόπο που η κοινωνία αντιμετωπίζει τα άτομα με αναπηρίες είναι επιτακτική. Οι διαμαρτυρίες δεν είναι ενάντια στη φιλανθρωπία, αλλά υπέρ μιας πιο ώριμης προσέγγισης που θα αντιμετωπίζει τα άτομα με αναπηρίες ως ισότιμα μέλη της κοινωνίας και όχι ως δικαιούχους φιλανθρωπικής συνεισφοράς.